ประเทศไทยกำลังเผชิญปัญหาค่าอินทรีย์วัตถุในดิน หรือ Soil Organic Matter (SOM) อยู่ในเกณฑ์ต่ำถึงต่ำมากกว่า 60% ของพื้นที่ทั้งหมด โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ส่งผลให้คุณภาพดินเสื่อมสภาพ ต้นทุนในการเพาะปลูกขยับสูงขึ้นจากความจำเป็นในการใช้ปุ๋ย ยา และน้ำมากขึ้น
บทความนี้ IFARM จะไปเจาะลึกแนวทางในการใช้ “ต้นทองหลางน้ำ” ในการปรับปรุงคุณภาพดิน ทั้งในมิติธาตุอาหาร อินทรีย์วัตถุ และความชื้น
ผู้บริหารไอฟาร์ม
ใช้เวลาอ่านประมาณ: 4 นาที
Quick Navigation
เมื่อเร็วๆ นี้ ผมได้เข้าไปตรวจค่าอินทรียวัตถุ หรือ Organic Matter (OM) ดินที่ “สวนนายชัดเจน” ของพี่ชัดเจน ราชคฤห์ ซึ่งเป็นทั้ง Strategic Partner ของ IFARM และเปรียบเสมือนญาติพี่น้องของผม ที่ อ. ปากช่อง จ. นครราชสีมา
ผลออกมาเกือบๆ 3.5% ครับ
ตัวเลข 3.5 สร้างความดีใจให้เรา 2 คน 2 เด้งครับ
หนึ่ง 3.5% ถือเป็นตัวเลขที่ค่อนข้างสูง โดยเฉพาะเมื่อเทียบกับแนวโน้มที่ประเทศไทยกำลังเผชิญปัญหาที่ค่าอินทรียวัตถุดิน หรือ Organic Matter กำลังลดลงอย่างน่ากังวลครับ ข้อมูลของกรมพัฒนาที่ดินระบุไว้ว่าดินในประเทยไทยมีค่าอินทรียวัตถุอยู่ในเกณฑ์ต่ำ (น้อยกว่า 1.5%) สูงถึงกว่า 60% ของพื้นที่ทั้งหมดเลยครับ อันนี้เป็นข้อมูลของเมื่อหลายปีที่แล้วนะครับ คาดการณ์ว่าตอนนี้สถานการณ์น่าจะแย่ลงไปอีกครับ สาเหตุหลักๆ ก็มาจากการหันมาทำเกษตรเชิงเดี่ยวกันมากขึ้น
การลดลงของ Organic Matter ส่งผลกระทบเชิงลบต่อคุณภาพของดิน การปลดปล่อยของธาตุอาหาร จุลินทรีย์ และผลผลิตแบบที่หลายคนไม่ทันได้ระวังตัวครับ
สอง มันสะท้อนถึงความสำเร็จของแนวคิดของเรา
เล่าแบบนี้ครับ ที่ดินตรงนี้ก่อนจะกลายมาเป็นสวนทุเรียน แลผลไม้เชิงผสมผสานอย่างทุกวันนี้ ในอดีตมันคือไร่มัน ไร่ข้าวโพด คุณภาพดินอยู่ในเกณฑ์แย่มากครับ ตอนเริ่มทำใหม่ เคยส่งดินไปตรวจ ค่าทุกอย่างอยู่ในเกณฑ์ “แย่” ค่าอินทรียวัตถุก็อยู่แค่ 1% (จริงๆ ไม่ถึง 1% ด้วยซ้ำ) เองครับ
ดูผิวเผิน ตัวเลขจาก 1 เพิ่มเป็น 3.5 ดูเหมือนไม่เยอะ แต่ถ้าคำนวนเป็น % จะเห็นว่าเพิ่มขึ้นถึง 250% เลยนะครับ
เห็นตัวเลขพุ่งเป็นบั้งไฟ อย่าเผลอคิดว่าการเพิ่มจาก 1 เป็น 3.5 เป็นเรื่องง่ายนะครับ ไม่ง่ายเลยครับ ใช้เวลาหลายปีทีเดียว
ปัญหาจากดินที่มีค่า Organic Matter ต่ำ
ประเด็นเกี่ยวกับปัญหาดินมีค่าอินทรียวัตถุต่ำ เคยเขียนไปบ้างแล้วครับ ลองไล่อ่านได้นะครับ แต่ในส่วนนี้ขอ Wrap Up สัก 2-3 ประเด็นครับ
ธาตุอาหารลดลง โรคพืชเพิ่มมากขึ้น
Organic Matter คือแหล่งอาหารและพลังงานของจุลินทรีย์ครับ เมื่อไรก็ตามที่ดินมีค่า Organic Matter ต่ำ สภาพแวดล้อมหลายอย่างจะแย่ลง เช่น ค่า pH ดินจะลดลง ยิ่งดินมีความเป็นกรดมากขึ้นเท่าไร จุลินทรีย์ดีหรือกลุ่มจุลินทรีย์ที่มีประโยชน์จะยิ่งลดจำนวนลง ในขณะที่จุลินทรีย์ตัวร้ายจะเพิ่มสวนทาง ผลกระทบจะตามมาหลายอย่างเลยครับ เช่น
- โรคพืช เช่น โรครากเน่าโคนเน่า มีโอกาสเกิดขึ้นง่าย
- ธาตุอาหารจะถูกปลดปล่อยได้น้อยลง
จุลินทรีย์ดีมีความสำคัญต่อดินเป็นอย่างมากครับ ถึงขนาดมีคำกล่าวที่บอกว่า “จุลินทรีย์สำคัญกว่าธาตุอาหาร” ผมเห็นด้วยกับคำกล่าวนี้ เพราะดินที่ขาดจุลินทรีย์ (จากปัญหาอินทรียวัตถุต่ำ) เปรียบเสมือนดินที่ไม่มีชีวิต ไม่มีการย่อยสลายเพื่อเติมอินทรียวัตถุ และธาตุอาหาร ดินจะเสื่อมสภาพลงไปเรื่อยๆ ต้องพึ่งปุ๋ยเคมีมากขึ้น
ดังนั้น ถ้าอยากให้ดินมีชีวิต ก็ต้องเริ่มต้นที่การดูแล Organic Matter ให้ดีครับ
ความชื้นหน้าดินลดลง
Organic Matter เปรียบเสมือน “ฟองน้ำ” ทำหน้าที่คอยซับน้ำให้กับดินครับ มีข้อมูลของ United States Department of Agriculture ชิ้นหนึ่งน่าสนใจมาก เขาระบุไว้ว่าทุก 1% ของ Organic Matter หรืออินทรียวัตถุสามารถกักเก็บน้ำได้ถึง 25,000 แกลอนต่อเอเคอร์ หรือราวๆ 30,000 ลิตรต่อไร่เลยทีเดียวครับ
อินทรียวัตถุของแต่ละคนวัดได้เท่าไรก็จับคูณได้เลยครับ เช่น ของเรา 3.5% เท่ากับเราจะเก็บน้ำได้ถึง 105,000 ลิตรต่อไร่เลยทีเดียวครับ
อย่างที่ทุกคนทราบกันดีว่าน้ำหรือความชื้นที่หน้าดิน ไม่เพียงแต่เป็นประโยชน์ต่อพืช แต่ยังเป็นประโยชน์ต่อจุลินทรีย์ และ Macro Organism ต่างๆ เช่น ไส้เดือน รวมทั้งยังช่วยป้องกันอุณหภูมิที่หน้าดินไม่ให้สูงจนเกินไป การที่สามารถเก็บรักษาความชื้นหน้าดินไว้ได้ จะส่งผลบวกทวีคูณต่อทั้ง Ecosystem ครับ
และนั่นเป็นสาเหตุสำคัญที่ต้นไม้ เช่น ทุเรียน ของแต่ละสวนสู้ภาวะร้อนแล้งได้ไม่เท่ากัน
ดินจะเสื่อมสภาพ
นอกจากประโยชน์ 2 ข้อที่กล่าวมาแล้ว อินทรียวัตถุ หรือ Organic Matter ยังช่วยให้ดินจับเม็ด และปรับปรุงโครงสร้างของดิน ทำให้อากาศถ่ายเทลงไปในดินได้ดีขึ้น น้ำไหลผ่านลงใต้ดินได้มากขึ้น รวมทั้งยังส่งผลให้รากของพืชชอนไชได้อย่างทั่วถึงอีกด้วย รากจะหาน้ำหาอาหารได้เพิ่มมากขึ้น ถ้าดินของเราขาดอินทรียวัตถุ จะเกิดผลตรงข้าม
ธรรมชาติ คือ Ecosystem ที่ทุกองค์ประกอบมีความสัมพันธ์ซึ่งกันและกันอย่างลึกซึ้ง เมื่อไรที่องค์ประกอบหนึ่งเปลี่ยน องค์ประกอบที่เหลือทั้งหมดย่อมได้รับผลกระทบตามไปด้วย และไม่ใช่ผลกระทบที่ธรรมดา แต่เป็นผลกระทบในรูปแบบ 1+1 > 2 เช่นกัน การที่ดินมีค่า Organic Matter เพิ่มมากขึ้น ย่อมส่งผลกระทบเชิงบวกต่อทั้ง Ecosystem เป็นผลกระทบที่ส่งต่อกันไปเรื่อยๆ ถ่ายทอดกันไปกันมา ซึ่งปุ๋ยเคมีไม่สามารถสร้างความสัมพันธ์แบบนี้ได้ครับ
ผลกระทบเชิงบวกต่อธุรกิจ
นอกจากผลบวกที่ส่งกระจายไปทั้ง Ecosystem แล้ว Organic Matter หรืออินทรียวัตถุยังส่งผลดีต่อธุรกิจด้วยครับ
- ธาตุอาหารเพิ่ม – ลดต้นทุนปุ๋ย
- โรคพืชน้อยลง – ลดต้นทุนยา & ต้นทุนเวลา
- ความชื้นดินเพิ่ม – ลดต้นทุนน้ำ + ระบบน้ำ
ทั้งหมดส่งผลให้ผลผลิตเพิ่มขึ้นอย่างแน่นอนครับ (ถ้าไม่มีปัจจัยอื่นมาแทรก) … ต้นทุนลด + ผลผลิตเพิ่ม …. ได้แค่ 2 นี้เรื่อง คนทำเกษตรก็ยิ้มกันแก้ปริแล้วครับ
แนวทางในการเพิ่มอินทรียวัตถุของสวนนายชัดเจน
ในช่วงแรก มีการดำเนินการหลายรูปแบบครับ ทั้งการเติมปุ๋ยคอก ปุ๋ยอินทรีย์ การปลูกพืชตระกูลถั่ว แต่ที่เป็นพระเอกของเราจริงๆ ก็คือ “ต้นทองหลางน้ำ สายพันธุ์ก้านแดง มีหนาม” ครับ
ตัวนี้จัดว่าเด็ดครับ
ที่ว่าเด็ดก็เพราะต้นทองหลางน้ำ เป็นพืชตระกูลถั่วที่เป็นไม้ยืนตัว ปลูกครั้งเดียว ไม่ต้องปลูกซ้ำเหมือนพวก “ปอเทือง” และพืชล้มลุกอื่นๆ
“ต้นทองหลางน้ำ” มีความสัมพันธ์แบบพึ่งพากับไรโซเบียม (Rhyzobium) ซึ่งเป็นจุลินทรีย์กลุ่มที่มีประโยชน์ หรือภาษาอังกฤษเรียกว่า “Symbiosis” อยากจะให้ทำความเข้าใจก่อนนะครับว่าต้นทองหลางน้ำไม่ได้สร้างไรโซเบียมขึ้นได้เองเหมือนที่หลายๆ คนพูดในอินเตอร์เน็ตนะครับ ไรโซเบียมอาศัยอยู่ในดินครับ แต่อย่างที่บอกต้นทองหลางน้ำและไรโซเบียมเขาอยู่แบบพึ่งพาอาศัยกัน โดยต้นทองหลางเขาจะปล่อยสารทุติยภูมิที่ชื่อ Flavonoids ไปเชื้อเชิญจุลินทรีย์กลุ่มไรโซเบียมให้เข้ามาใกล้ และเมื่อไรที่โซเบียมเข้าไปยังรากของต้นทองหลางน้ำ ต้นทองหลางน้ำก็จะตอบสนองด้วยการสร้าง Node หรือปมรากขึ้นมา
คำถามชวนให้คิดครับ แต่ขออนุญาตไม่ตอบนะครับ
“ดินจะมีไรโซเบียมมากหรือน้อยขึ้นอยู่กับอะไรครับ ?” และ “ต้นทองหลางน้ำ มีปมรากมาก น้อย หรือไม่มีขึ้นอยู่กับอะไรครับ ?”
จุลินทรีย์กลุ่มไรโซเบียมพวกนี้มีความสามารถในการตรึงไนโตรเจนในอากาศก่อนเปลี่ยนเป็น “ไนเตรท” และ “แอมโมเนีย” ส่งไปยังส่วนต่างๆ ของพืชโดยเฉพาะใบ ถ้าตรึงได้เยอะเกินความต้องการที่จะใช้ ก็ผ่องถ่ายผ่านรากไปยังดิน
ด้วยเหตุนี้ใบของต้นทองหลางน้ำ จึงมี C/N Ratio แคบ หรืออีกนัยนึงคือมี “ไนโตรเจน” สูง ย่อยสลายง่าย ย่อยสลายได้เร็ว ผลที่ตามมาคือมีค่าอินทรียวัตถุ หรือ Organic Matter สูงตามไปด้วยครับ
ต้นทองหลางน้ำ เป็นพืชที่มีใบจำนวนมาก เมื่อถึงเวลาเขาผลัดใบ เราจะได้ประโยชน์จากเขามหาศาลครับ หลักๆ 3 เรื่องครับ
- เป็น Mulch หรือวัสดุคลุมดิน ช่วยรักษาความชื้นหน้าดิน โดยไม่ต้องเสียเงินเสียเวลาหาวัสดุอะไรมาสุมให้เสี่ยงสร้างปัญหาใหม่ที่คาดไม่ถึง
- เพิ่มธาตุอาหาร โดยเฉพาะ N เป็นปุ๋ยที่ธรรมชาติมอบให้
- เพิ่ม Organic Matter (ย้อนกลับไปอ่าน Organic Matter เพิ่มแล้วทำให้ชีวิตดีขึ้นอย่างไร)
แค่ 3 เรื่องนี้ก็ประเมินค่าไม่ได้แล้วครับ แต่ต้นทองหลางน้ำยังมีประโยชน์อื่นอีกมากมาย เอาไว้จะทยอยเขียนมาให้อ่านกันนะครับ
ที่ก่อนหน้านี้บอกว่าตัวเลข 3.5 % สะท้อนแนวคิดของเราก็เพราะเราเชื่อว่าต้นทองหลางน้ำเป็นพืชที่มีประโยชน์ต่อดินและสภาพแวดล้อมแบบประเมินค่าไม่ได้
10 กว่าปีที่แล้ว เราพยายามนำเสนอไอเดียนี้ให้สวนใกล้ๆ กัน แจกทั้งต้นกล้า และกิ่งให้ฟรีๆ แต่ไม่มีใครเห็นคุณค่า หลายคนเอาไปทิ้ง ไปวางไว้ข้างตุ่มน้ำ ปล่อยให้แห้งตายก็มี หรือบางคนปลูก แต่ไม่กี่ปีต่อมาก็ตัดทิ้ง สุดท้ายวันนี้หลายคนวกกลับมาปลูกกัน แต่รอบนี้ต้องเสียเงินซื้อแล้วครับ เรียกว่าบทเรียนราคาแพง … ฮ่า
ปลูกตอนนี้ก็ต้องรอไปอีก 2-3 ปีครับถึงจะได้ประโยชน์จากเขา แต่ปลูกช้าก็ยังดีกว่าไม่ปลูกเลยครับ
Note นิดนะครับ เวลาที่ใบต้นทองหลางร่วงลงมา ไม่จำเป็นต้องกวาดไปสุมที่โคนต้นของไม้ประธานนะครับ เพราะเดี๋ยวตอนย่อยสลาย จะเกิดความร้อน ไม่ดีต่อไม้ประธาน ปล่อยแบบธรรมชาติเลยครับ
[ Ad Area | พื้นที่ประชาสัมพันธ์ ]
คอร์สสร้างสวนแห่งความสุข ด้วยการแปลงที่ดิน 3-5 ไร่ให้กลายเป็นสวนทุเรียน + ผลไม้เชิงผสมผสาน ปลอดสารเคมี โดยมีต้นทองหลางน้ำเป็นพืชพี่เลี้ยง วันที่ 26 ก.ค. 2568 ที่ อ. ปากช่อง จ. นครราชสีมา
สรุป
ทุกคนน่าจะเห็นความสำคัญของ Organic Matter กันแล้วนะครับ รีบทดสอบดูครับว่าดินในสวนของแต่ละท่านมีค่าอินทรียวัตถุอยู่กี่ % ถ้าต่ำมาก ต้องรีบลงมือแก้ไขโดยด่วยครับ แต่อย่างไรก็ดีการจะให้ค่า Organic Matter ขยับขึ้นแค่ทีละ 1% ต้องใช้เวลาพอสมควรครับ ดังนั้นยิ่งแก้ไขช้า ปัญหาก็ยิ่งหนักขึ้นไปเรื่อยๆ ครับ
ทดสอบค่าอินทรียวัตถุ ใช้งานง่าย (มาก) รู้ผลไวทันใจ
ชุดทดสอบค่าอินทรียวัตถุดิน (Soil Organic Matter - SOM) ... แม่นยำ ใช้ง่าย และรู้ผลไวทันใจ ตรวจได้ทั้งหมด 10 ครั้ง ราคาเพียง 690.- ส่ง EMS ฟรี ทั้วประเทศ ... ตรวจก่อน รู้ผลก่อน แก้ปัญหาได้เร็ว
บทความแนะนำ
